Canlılarda Solunum
Canlılarda Solunum, tek hücreli varlıklarda solunum gazlarının hücreye giriş çıkışı, hücre yüzeyinden geçiş (Difüzyon) ile sağlanmaktadır. Çok hücreli organizmalar arasında yer alan süngerler ve sölenterelerde de özelleşmiş bir solunum sistemi yoktur. Bunlarda tek hücreli canlılarda olduğu gibi sudaki erimiş olan oksijeni bedenin üstüyle alır, CO2'yi de aynı bu şekilde suya terkederler.
Solunumda Kullanılan Organlar
Deri Yoluyla Solunum
Bedenin dış yüzeyini örtmüş vaziyette olan deri gaz değişimini sağlar. Alınan oksijen iç dokulara difüzyonla veyahut da kanla taşınır. Bu solunum faaliyetini yapan, yassı ve yuvarlak bir yapıya sahip olan solucanlarda dolaşım sistemi ve kan yoktur. Toprakta yer alan solucanlarının tek katlı bir epitel dokudan oluşmaktadır. Derilerinde bulunan Goblet hücresi çıkarmış oldukları mukoz salgıyla vücut yüzeyinin sürekli nemli kalmasını sağlarlar.
Kurbağa ve semenderlerin erginlerinde esas solunum organı akciğer organıdır. Nemli olan deri gerekli oksijenin yaklaşık olarak %25'inin alınmasını sağlar. Memeli canlılarda da kısmi deri solunumu vardır. Fakat alınan oksijenin oranı çok azdır. (Yaklaşık olarak %1 kadar)
Trakeler Solunum
Eklembacaklılar arasında yer alan Böcekler, fazla ayaklılar, bazı kabuklu canlılar ve Araknitlerde trake solunumu yaptığı görülmektedir. Trake solunumu dokularda yer alan hücrelere kadar sokulmuş boru sistemidir.
Trakeler oksijen'i doğrudan hücrelere taşımaktadır. Bu hayvanların kanı oksijen ve karbondioksit taşımada görev yapmazlar. Bu sebeple kanlarında oksijen taşır durumdaki solunum pigmentleri bulunmamaktadır. Kanları renksiz bir haldedir. Trakelere gazın giriş ve çıkışı vücut ile kanat hareketleri yardımıyla sağlanmaktadır.
Solungaçlı Solunumu
Suda yaşayan canlılarda görülür. Kurbağa larvaları, denizde yaşayan solucanlar, birkaç yumuşakçalar türü, kabuklular ve balık türlerinde bulunur. Solungacı bulunan canlılar suda çözünmüş vaziyetteki oksijeni alacak şekilde özelleş olan, yaprak ya da tüy biçimindeki yapılardır.
Akciğer Yoluyla Solunum
Kurbağa ve Semenderlerin erginlerinde, Sürüngen, Kuş ve Memelilerin hepsinde görülmektedir. Akciğer genişliği ve yüzeyleri organizma gruplarının enerji gereksinimlerine göre değişkenlik gösterebilir. Kuşların solunum sisteminde akciğer ve hava keseleri bulunmaktadır. Hava keseleri vücuttaki birçok kemiğin iç kısımlarına kadar uzanır. Kuşların akciğerlerinde alveol yoktur. Hava keseleri hava depolamaya yarar ve körük türünde fonksiyon yapmaktadır. Kuşların kemik boşlukları hava taşımaya yarar. Bu yapıdan dolayı kuşlar yükseklerde çok rahat uçabilmektedirler.
Solunum Sistemiyle Alakalı Yapılanların Özellikleri Nelerdir?- Solunum organlarında yer alan duvarların gaz giriş çıkışını kolaylaştırmaya yarayacak şekilde ince bir yapıya sahiptirler.
- Solunum organlarında bulunan tabakalar yüzeyin genişlemesi sebebiyle difüzyon imkânının artmasına olanak sağlar. Örneğin; akciğerdeki alveollerin tüm yüzeyi yaklaşık olarak 100m2'dir.
- Solunum gazlarının giriş-çıkışı yaptığı yerlerdeki yüzeyler nemlidir.
Birden Çok Solunum Organı Taşıyan Hayvanlar- Akciğer sahibi balıklarda (Yani Dipneusti) iki adet solunum organı faaliyet gösterir. Bu balıklar nehirlerde hayatlarını sürdürür, bu süre içerisinde solungaçlarını kullanırlar.
- Su yüzeyine dönerek hava keselerini iyice dolduran balıklar, sular çekildiğinde çamur altına girerler. Hava kesesindeki havayla uzun bir süre hayatlarını sürdürürler.
- Semender ve kurbağalar larva devresinde tamamen suda yaşadıklarından dolayı solungaç solunumu yapmaktadırlar. Yetişkin hale gelen kurbağalarda solungaç ilerleyen zamanlarda kaybolur ve yerini akciğer alır. Yetişkin kurbağa hem deriyle hem de akciğer yoluyla solunum yapmaktadır. Kurbağalar derilerini nemli halde tutmak için genellikle nemli ortamlarda yaşamaktadırlar. Kurak durumdaki ortamda kurbağa, uzun zaman yaşayamaz.
İnsanlarda Solunum Sistemi
İnsanda solunum sistemi akciğerler hava taşıyan borulardan oluşmaktadır. Burun, gırtlak, ağız, yutak, soluk borusu ve bronş solunum sırasında aktif olan yapılardır.
Solunum Sisteminde Yer Alan Bazı Bölümler
Burun: Burnun yapısı, havayı temizlemek, vücuda nemlendirme ve ısıtmaya yönelik olduğu için, havanın girişinde bu bölümün önemi çok daha büyüktür.
Soluk Borusu (Trake): Ağız boşluğunun son bölümündeki yutağa soluk borusu bağlanmaktadır. Yaklaşık olarak 10–12 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğinde olan bu borunun ilk bölümüne gırtlak denir. Gırtlak, ses telleri epitel yapılardan meydana gelmiş ve gerginlikleri kaslar yardımıyla ayarlandığı için farklı tonlarda ses çıkmasını sağlamaktadır.
20.01.2024 17:56:04
Canlılarda Solunum ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Herkese açık dizin kaynağımıza katkıda bulunabilirsiniz. Sayfayı Düzenle
|
